Arpaçay Milli Kahramanları (6)

Arpaçay Milli Kahramanları (6)

KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK

Tarih Araştırmacısı Yazar Sultan AYDIN’ın, “ Arpaçay Milli Kahramanları (6)”  yazısı:

(ARPAÇAYIN İSİMSİZ KAHRAMANLARI VE İSİMSİZ ŞEHİTLERİ)

GAZİ KARS’IN ARPAÇAY-SUSUZ (ZARŞAD)-AKYAKA-(ŞÜREGEL) KAZALARININ MİLLİ KAHRAMANLARI, 40 YILLIK KARA GÜNLERİ, ŞEHİTLERİ VE ŞEHİTLİKLERİ

RUS İŞGALİNDE KARS'IN ARPAÇAY İLÇESİ VE YÖRESİ "1877-1878'DEN 1918'E KADAR  KIRK YILLIK KARA GÜNLERİ"

ANADOLU'NUN HİÇBİR YERİ KARS KADAR ÇOK SAVAŞA SAHNE OLMAMIŞTIR HİÇBİR İL  KARS ŞEHİTLERİ KADAR ŞEHİT VERMEMİŞTİR KARSLI KADAR ÖKSÜZ, DUL ANA,, KARSLI KADAR GAZİ VE ŞEHİT HİÇBİR İLE NASİP OLMAMIŞTIR KARS İLİ VE ÇEVRESİNİN TARİHİNİ, BAŞKA BİR TABİRLE TÜRK TARİHİNİN BİR BAŞLANGICI, BİR ÇEŞİT ÖZETİ OLARAK GÖRÜNÜR.

TARİH YİĞİTLERİN VE KAHRAMANLARIN TARİHİDİR

Selçuklu Sultan'ı Alparslan 16 ağustos 1064' te Anı şehrini ve Kars'ı fethedişiyle savaş meydanı olmuştur; Çünkü Kars Serhattır. Kars Anadolunun kilididir.                                                                    Kars ilimizin tarihine baktığımızda; Selçuklu dönemi savaşlarına, Osmanlı dönemi savaşlarına ilimiz tanıklık etmiştir.1677-1917 arasında 240 yılda Osmanlı Türkiye'si ile Çarlık Rusya arasında 11 defa savaş olmuştur. Bu savaşlardan 29 Eylül 1855 Kars zaferinde, Kars kalesi ve Kars'ın Gazilik, unvanı alması, 24 Nisan 1877'de Ruslar Osmanlı Devleti'ne harp ilan etmiştir. 25 ağustos 1877'de Ahmet Muhtar Paşa baş gedikler meydan muharebesini kazandı. Kazanılan bu zafer Rusları sarstı. bu zafer üzerine Ahmet Muhtar Paşa'ya "GAZİLİK" ve "MÜŞİRLİK" payesini tevcih etti.

 Ekim'de Ruslar, Gazi Ahmet Muhtar Paşa karşısında Yahniler meydan muharebesini kaybettiler. Osmanlı ordularına yardımcı olan gönüllü Mihrali Bey Alayları da Büyük Kahramanlıklar göstermiştir. Ruslar 18 Ekim'de Kars'ı kuşatmışlar ve ancak bir ay sonra 18 Kasım'da düşürebilmişlerdir. Osmanlı Hükümeti mütareke istemek zorunda kalmıştır. 3 Mart 1878 tarihinde sona erdi. Türkiye için çok ağır şartlar ihtiva eden "Ayastefanos Barışı" imzalandı. Bu antlaşmanın 19. maddesine göre Osmanlı Hükümeti, 1,410,000 ruble harp tazminatının bir kısmına karşılık olarak ARDAHAN, KARS, BATUM ve BEYAZIT vilayetleri ile DOBRİCA'yı Rusya'ya bırakmayı kabul etmiştir.

RUS İŞGALİNDE KARS VE ARPAÇAY İLÇESİ

3 Mart 1878'de İstanbul'da imzalanan Müahede'i Katiyenin 7. maddesine göre 3 yıl içerisinde buralardaki ahalinin serbestçe göç etme imkânı vardı.Ruslar Türk ahaliyi kaçırtarak, yerlerine Khokal (Ukraynalı), Dukhobor (yarım Hıristiyan), Malakan gibi "Rus Kolonisi, Nemis, Alman, Rum, Ermeni, Yezidi, Asuri gibi gayri Müslimleri Kars'taki verimli topraklarına yerleştirdiler. 3 yıl içerisinde bölgeden (120.Bin), şehirlerden (Yirmibirbin) Türk halkı yeni sınırın içerlerine göçtü. Türk irfanını söndürmek için Kars'ın yüksek medreselerinden Kars rüştiye mekteplerini kapattı.

RUSLAR - TÜRKLÜĞÜN İZLERİNİ KAZIYACAK ŞEKİLDE YIKTIRDI

Cami, mescit, medrese, türbe ve şehitlikleri ile kabristanlar yıkılıp yok edildi. Türkiye'den üçer yıllık yedi taksitle alınan milyonlarca "nakdi tazminatla" Kars- Sarıkamış, Cilavuz, Ardahan ve Kağızman'da Askeri pavyonlar yapıp Tiflis-Kars Demiryolu inşa edilmiş.

Kars 9 yıl sonra 1886'da yapılan Nüfus Sayımına göre "Kars oblestinde 200 bine varan Nüfustan, 93.533'ü Müslüman, Türk 37.092, Ermeni 23.525'i, Rum 10.695'i Rus Kolonisi, Estonyalı, Süryani / Asuri, Çingene, 12.144 asker 11.837 hükümet memuru aileleri vardı. 1892 Nüfus sayımı sonunda Kars eli nüfusunu şöyle gösterilmiştir. 200.868 nüfustan "MİLLİYET" itibariyle Turçlar %24, Kara papaklar %14, Kürtler %15, Türkmenler %5, ayrı ayrı gösterilmekte, Ruslar buradaki "Türkleri", Traç, Tatar, Kürt, Aliallahid-Türkmen ve Müslüman Gürcü diye 6 millet olarak göstermişlerdi.

     KARS'IN ARPAÇAY İLÇESİ GÜNEY BATI KAFKASYA’NIN KURULUŞU

- Türkiye’nin I. Cihan Harbine girmesi 22 Aralık 1914'de Enver Paşa Kış şartlarını hesaba katmama yüzünden 19 Ocak 1915'de Sarıkamış felaketi, felaketle bitti.

Ekim 1917 tarihinde Bolşevikler 3 Mart 1918 tarihinde Brest-Litovsk müahedesi imzalandı.1878 Berlin müahedesiyle elden çıkan "Elviye-i Selase'yi (Kars, Ardahan, Batumu)'da Türkiye'ye bırakacaklardı.

III. Ordu'nun Kumandası Vahap Paşa ve Kazım Karabekir Paşa kıtalarına ileri harekat emri vermiş 25 Nisan 1918 tarihinde Kars Sancağını ve kalesi Türk askerleri tarafından geri alınarak burada 40 yıl 5 ay ve 25 gün süren düşman istilasına son verilmiş oldu.

             “ELVİYE-İ SELASE'' TEKRAR TÜRK İDARESİNE GECMİS OLDU.

1829 Edirne Barışı ile Rusya’ya bırakılan Ahilkelek ve Ahıska kazaları müslüman ahalisi, Osmanlı Hükümetine müracaatta bulunmuştu. BRST-LITOVSK antlaşması icabı 1918 ilk baharında yalnız 1877/1878 sınırlarına varılmakla yetinilmemiş, ahalinin arzusu üzerine 1828 sınırına varmış bulunuyordu.

1918 Martının ilk haftasında başlayarak Nisan sonuna kadar 55 günde, Sarıkamış ve Kağızman kazalarıyla Kars şehrini yakarak Şüregel Zarşat bölgelerinde Demiryolu, şose boylarında, 20 binden fazla Türkü tüyleri ürpertici usullerle beşikteki çocuğa varıncaya kadar katliama uğratıp şehit ettiler.

Bölgede askeri hareket başarıyla neticelenmişti. 4 Haziran 1918 tarihinde Batum’u da Türkiye ile Ermenistan Gürcistan ve Azerbaycan (müstakil) hükümetleri arasında barış anlaşması imzalanmıştır.

30 EKİM 1918'DE MONDOROS MÜTAEREKESİ İLE TÜRK ORDUSU 1914 SINIRI GERİLERİNE ÇEKİLMEYE MEÇBUR KILINDI

Ordunun Bölgeyi Tahliye Edeceği Haberi Elviye-i Selase Ahalisinin Tepkileri:

Milli mücadelemizin önderlik vasfını taşıyan "hareket teşkilatlanmakta gecikmemiştir." Bu doğrultuda 29 Ekim 1918'de "Ahıska Hükümeti" 3 Kasım 1918'de Aras Türk Hükümeti, 5 Kasım 1918'de Kars'ta "Kars İslam Şürası” kurulmuştur.

MİLLİ İSLAM  ŞURA HÜKÜMETİ:

14 KASIM 1918 1. Kars Kongresinde Piroğlu Fahrettin Bey 8 kişilik “MUVAKKAT” geçici heyeti ile kepenekçi Eminağa Başkanlığında “Milli İslam Şurası Mekezi Umumiyesi” adıyla yeni bir hükümet kuruldu.

30 Kasım 1918'de Kars İslam Şurasının davetine icabet ederek, Orduabat, Nahçıvan, Kamerli, Sürmeli (Ağrı), Nahçıvan, Serdarabat, Doğu Şuregel, Ahıska ve Ahırkelek bölgelerinden 60 kişi milletvekili sıfatıyla gelmişlerdi. merkezi KARS olmak üzere "Milli İslam Şura" hükümeti kurulması ittifakla kararlaştırıldı.

BİRİNCİ Ardahan Kongresi ( 3-5 Ocak 1919 ):İKİNCİ Ardahan Kongresi ( 7-9 Ocak 1919 )

CENUB İ GARBİ KAFKAS HÜKÜMETİ MUVAKKATA MİLLİYESİ 17 -18 OCAK 1919/ 13 NİSAN 1919

17-18 Ocak 1919’da (şimdiki Vali konağında) Dr. Esat (Oktay) beyin başkanlığında toplanan kongre merkezi Kars olmak üzere "Cenub-İ Garbi Kafkas

Hükümeti Muvakkata-İ Milliyesi" kurulmuştur. Görüşmelerde 18 maddelik anayasası kabul edilmiş Hükümet reisliğine yine Cihangiroğlu İbrahim Bey getirilmiştir.

HÜKÜMET MERKEZİ KARS OLMAK ÜZERE:

Kars, Ardahan, Batum, Kağızman, Oltu, Nahçivan, Artvin, Borçka, Murgul, Çürüksu, Acara Ülya ve Acara-i Sutta, Ardanuç, Şavşat, Poskof, Ahıska, Ahılkelek, Çıldır. Akbaba. Şüregel. Zarşad. Penek, Sarıkamış, Horasan, Digor, Sürmeli, Iğdır, Şerur, Şahtahtı, Yenice, Gulfa, Ordu, Orduabad Vilayeti ve kazalarından (1.535.824'ü Türk ve 237.324'ü gayrimüslim, 1.763.148 nüfuslu, 34 vilayet ve kazalı 40.000 km2 arazisi olan)

Cenub-İ Garbi Kafkas Hükümeti Cumhuriyesi'ni teşkil ve cihana istiklalini ilan eyledi.13 Nisan 1919 Tarihinde Cenub-İ Garbi Kafkas Hükümeti Parlementosunun Basılması, Hükümetin Yıkılışı Ve Tepkiler

Cenub-i garbi Kafkas Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Cihangiroğlu İbrahimbey bazı hükümet üyeleri bazı mebuslar ve güvenlikler tevkif edilmişlerdir.

Gümrü'den Ermeni askerlerini taşıyan trenle, Tiflis'e sevk edilmişlerdir. Tiflis'den Batum yolu ile İstanbul'a ve daha sonra da Malta'ya gönderilmişlerdir.

Merkezi Hükümet yıkıldıktan sonra Batum’dan Nahçıvan'a kadar olan bölgede bulunan Türk ve Müslüman ahali, "MİLLİ ŞÛRA" Hükümetleri şeklinde teşkilatlanarak, “İSTİKLAL ve HÜRRİYET" mücadelesine devam etmişlerdir.

Cenub-i Garbi Kafkas Hükümetinin dağıtılmasından sonra, Ermeni denetimi hemen tüm Kars yöresini kapsamış, ancak Çıldır uzun süre bunun dışında kalmıştır. Ermeniler Şubat 1920'de bölgeyi ele geçirmek için büyük bir saldırı başlatmış ve 17 Şubat ta Çıldır ve Zarşad'a ulaşmışlardır.

TBMM. Hükümeti'nin Doğu Harekâtını Kars’a dek uzatılmasını istemesi üzerine Doğu Cephesi birlikleri 28 Ekim 1920'de yeniden saldırıya geçerek 30 Ekim'de 9. Kafkas Tümeni Ermenilerin direnişini kırarak Kars'a girdi.

20 Kasım'da Ermenilerle yapılan ateşkesin ardından 22 Kasım 1920 de Gümrü 'de başlayan barış görüşmeleri 2 Aralık'ta sonuçlandı ve Ermenistan Hükümetiyle TBMM Hükümeti arasında bir barış antlaşması imzalandı.

16 Mart 1921 'de Sovyet Hükümetiyle imzalanan Moskova Anlaşması ile Kars ilinin ve Artvin'in bugünkü sınırlan belirlendi. Bu antlaşmaya göre daha önce Elviye-i Selase içinde yer alan Batum, Ahıska ve Ahılkelek Türkiye sınırları dışında kaldı.

Moskova Antlaşmasından 7 ay sonra 13 Ekim 1921 'de Kafkasya'daki Sovyet Hükümetleri ile Türkiye arasında Kars'ta yeni bir anılaşma imzalandı.

MİLLETİN VE TARİHİN HAKKI OLAN HAKİKATİ BERABER GÖMMEK FECİ BİR, CİNANEYYTİR. HER İSİN EVVELA HAKİKATİNİ ÖĞREN, SONRA MÜNAKAŞASINI YAP. BİRİNCİSİ VİCDANINA İKİNCİSİ SECİYE İRFANINA DAYANIR.CÜNKÜ YANLIŞ BİLGİ FELAKETİN KAYNAĞIDIR. (KAZIM KARABEKİR PAŞA)

Kaynaklar

1.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ender Gökdemir Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi CENUB-İ GARBİ KAFKAS HÜKÜMETİ Ankara 1998

2.         Prof. Dr İsmail Kayabalı -Cemender Aslanoğlu Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü aylık dergisi 126 Nisan 1973

3.         Fahrettin Erdoğan Türk Ellerinde Hatıralarım Kültür Bakanlığı yayınları 1998 Ankara.

4.         Prof Dr. Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu Kars tarihi l.Cilt,

5.         Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti.(Cihangiroğlu İbrahim Aydın Bey)

YAZI DİZİSİ DEVAM EDECEKTİR

(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) - KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK