Yonca Plan Tipinin Türkiye’deki En İyi Örneği: Kars Kümbet Cami
KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
Ph.D Ulaş Kılıç yazdı:
Bağratlı Krallığı zamanında, Kral Abas II Tekvur tarafından 932-937 yılları arasında 12 Havari adına yaptırılan Kars Havariler Kilisesi, şimdiki adıyla Kümbet Cami, Türkiye’deki yonca plan tipinin en iyi temsilcisi olarak gösterilmektedir. Kars kent merkezi Kaleiçi Mahallesi’nde, Kars Kalesi’nin güneyinde bulunan yapı, aynı zamanda Kars’ın da ikonlaşmış en harika mimari yapılarındandır. Yonca plan şemasında koyu renkli düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş yapı, merkezi bir kubbeye dört yönden birleştirilmiş yarım daire planlı, yarım kubbe örtülü eksedralar ve giriş bölümünden meydana gelip Ruslar tarafından sonradan eklenen bölümlerden oluşmaktadır.
10’uncu yüzyılda Kars, Bağratlı Krallığı’nın başkenti iken ticari ve mimari gelişmeler bakımından Bağratlılar Dönemi’nde gelişme gösteren Kars şehri, 100 bini aşkın nüfusuyla Ortaçağ’ın en büyük şehirlerinden biri olmuştur. Ortaçağ kaynakları tarafından Kars Katedrali olarak da adlandırılan Havariler Kilisesi, Kars’ın bu güçlü döneminde yapılmış olup uzun yıllar kilise olarak hizmet verdikten sonra, Sultan Alparslan tarafından camiye çevrilmiştir.
Anadolu’da Sultan Alparslan’ın, Ani’den sonraki ikinci cuma namazının burada kıldığı kabul edilmektedir. Daha sonra Bizans tarafından tekrar kiliseye çevrilen yapı, 13’üncü yüzyılda Moğol istilası ile harap olmuş ve 1579 Kars imar faaliyetlerinde, Osmanlı Devleti’nce onarılıp tekrar camiye çevrilmiştir. Evliya Çelebi, 1647’de Kars’ta gördüğü 47 camiden sadece 8’inde ibadet edilebildiği belirtmiş ve bunlardan dördüncü olarak Süleyman Efendi Camii adıyla güzel bir caminin, kiliseden camiye çevrildiğini belirtmiştir. Evliya Çelebi kiliseyle ilgili şu bilgileri aktarmıştır: Kızıl Kilise adıyla büyük bir kilise, Padişah’ın emriyle camiye çevrilmiştir. Hüseyin Kethuda Camisi adıyla anılan caminin kalabalık cemaati vardır.
1878 tarihinde Rusların Kars’ı işgaliyle tekrardan kiliseye çevrilerek eklemeler yapılan yapı, 1918 yılında tekrar camiye çevrilmiş ve Ruslar tarafından eklenen Çan kulesi yıkılmıştır. Kümbet Camii, 1964 - 1978 yılları arası müze olarak kullanıldıktan sonra, 1994 yılında cami olarak tekrardan hizmet vermeye devam etmiş ve 2004-2007 yılları arasında kapsamlı şekilde onarılmıştır.
Kubbe altında yer alan 12 Havari kabartmasından dolayı Havariler Kilisesi olarak anılan yapı, Kars Katedrali olarak da adlandırılmıştır. Camiye çevrildikten sonra ise Selçuklu türbelerini andıran kubbe yapısı nedeniyle Kümbet Camii olarak anılmasının yanında Evliya Çelebi tarafından Hüseyin Kethüda Camii olarak bahsedilen yapı, bugün hem cami hem de kilise olarak kullanılmaktadır.
Kaynakça
Anonim, 1973 Kars İl Yıllığı, Kars Valiliği, Ankara, 1973.
ERİSEN, Servet, Kars Tarihi, İstanbul, 2013.
GÜNDOĞDU, Hamza, “Kars’ın Anıtsal Yapıları”, Kars ‘Beyaz Uykusuzluk Uzakta’,
İstanbul, 2006.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Kars Tarihi, İstanbul, 1953.
SAĞIR, Güner, “Kars Surp Arak’elots Kilisesi”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ,
Ankara, 2011.
URAL, Selçuk, Kars Tarihi Geçmişten Cumhuriyete, Kars, 2011.
YILMAZ, Gürsoy “Ortaçağ’da Anı Kalesi”, http://dergipark.gov.tr/download/articlefile/
28584 (Erişim 3 Ocak 2018).
E-Kaynakça
https://www.virtualani.org/karscathedral/turkish.htm(Erişim: (4 Ocak 2018).
(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) - KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
16.04.2021 02:44:03