Arpaçay Milli Kahramanları KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
Arpaçay Milli Kahramanları
KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
Tarih Araştırmacısı Yazar Sultan AYDIN’ın, “Arpaçay Milli Kahramanları ” yazısı:
ARPAÇAY MİLLİ KAHRAMANLARI ( 9 )
GAZİ KARS’IN ARPAÇAY-SUSUZ (ZARŞAD)-AKYAKA-(ŞÜREGEL) KAZALARININ, 40 YILLIK KARA GÜNLERİ.
TARİH BİRÇOK MEYDAN SAVAŞINI KAYDETMİŞTİR. TARİH YİĞİTLERİN VE KAHRAMANLARIN TARİHİDİR. KARS İLİ VE ÇEVRESİNİN TARİHİNİ BAŞKA BİR TABİRLE TÜRK TARİHİN BİR BAŞLANGICIDIR.
ARPAÇAY İLÇESİ ‘NİN KISACA TARİHÇESİ
ARPAÇAY ADI: -Tanrı Dağları, batısında (ISIĞ-GÖLÜ) Çevresinde Arpasuyu bölgesinden gelmiş AR-PALI ADI-Türk boylarından kalmadır. XVI.YY OSMANLI SAYIM DEFTERLERİNDE ARPAÇAY SUYU İLE BUNUN KAYNAĞI OLAN,ARPA GÖLÜ ÇEVRESİNE AR-PALI DENMESİ BU YÜZDENDİR.
-Arpaçay Boylarında ve Akbaba kesimine Arpa ekilir, Ar-pulu diye anılan Türk boyundan hatıra kalan Arpaçay Adı.
3 Kasım 1920 yılında Arpaçay’ın kurtuluşundan sonra 1927 yılında ZARŞAD adı kaldırılarak Arpaçay İlçesi olmuştur. Şüregel adı kaldırılarak, Kızılçakçak ve Başgedikler Bucakları oluşturulmuş, Arpaçay ilçesine bağlanmışlar, Kızılçakçak adı AKYAKA OLMUŞ.
-Arpaçay ilçesinden Akyaka ayrılmadan önce 85 köyü vardı.
ZARŞAD ADI:
Türk soyundan aras boylarından hakim olan Başbuğ ünvanı ŞAD ile ilgilidir.Merkezi Çıldır Gölüyle birleşen Zarşad suyu üzerindeki Zarşad kazasıdır.Şimdiki Susuz İlçesi (Küçük –Zarşad) (Arpaçay Merkez İlçesi)
-ZARŞAD KAZASI: Erzurum Salnamesine göre 1876-1877 yıllarında ,ZARŞAD KAZASI: Kaymakamı Yusuf Ziya Bey, Kazanın 58 yerleşim yeri ,15 Cami,6 Sibyan Mektebi olduğu, 2100 Hane olduğu,
Rus Çarlığı yönetiminde 1886 yılında 58 yerleşim yeri 1.575 Hane,12.120 nüfus,1906 yılında18.759 nüfus olduğu, toplam arazi 84.984 Desiyatin olduğu,
Zarsat Kazası: Arpaçay ilçesi, Kars’la Anı, Şehri ile müşterek bir tarihi olduğundan ilçedeki yerleşim merkezlerinin tarihi aynıdır.
-3 Kasım 1920 yılında Zarşad (Arpaçay’ın) kurtuluşu 5 Kasım1920 yılında Kızılçakçak (Akyaka) Başgedik’lerin kurtuluşu ile bucaklarının idari merkez olan Arpaçay ilçesine bağlanmıştır.
ŞÜREGEL KAZASI(AKYAKA İLÇESİ)
BAŞ-ŞÜREGEL; Arpaçay’ın sağ kıyısındaki, ŞİRAKVAN diye anılan yer Baş-Şüregel kazası idi.Anı Şehri Osmanlılar zamanında yine Baş-Şüregel 1877’den 1927 yılına kadar KIZILÇAKCAK İdari Merkezi olmuştur.
Şüregel Kazası: Erzurum Selnamesine göre 1876-1877 yıllarında BAŞ-ŞÜREGEL kazası Kaymakamı Hatunoğlu Yusuf Bey (Kaymakam Ergine’de oturuyormuş)
93 köyü,3 dükkanı, 14 camisi,10 medresesi, 8 Sibyan mektebi,1 Ermeni Sibyan mektebi olduğu , 2000 hane olduğu, 1878-1918 Rus Çarlığı yönetiminde Baş-Şüregel kazasında 60 yerleşim yeri,2.995 hane,24.116 nüfus -1906 yılına göre 35.278 nüfus,93.386 Desyatin arası olduğu
-ŞÜREGEL Kazasında: Yerleşik Ermeni Köyleri, Ecem – Mervek - Büyük Aküzüm-Ararzoğlu-Başgedikler-Baş-Süregel-Bayraktar-Cala-Gedikler-Ortagedik-Görhane-Hacıveli-Kısmen Hamzagerek- Kermiveli - Kızılçakcak – Kaşevenk – Kürekdere – Oğuzlu –Perdirvan –Pirveli-Tihnis-Uzun Kilise-Toplam 21 yerleşim yeri (Gökçmen Ermeni Köyleri-Gediksatılmış-Kuyucuk-Görhane köyleri idi.)
AKBABA NAHİYESI: Nahiye Müdürü Hilmi Bey,28 köyünün olduğu Rus Çarlığı yönetiminde 1886 yılında 36 yerleşim yeri, 1.108 hane,8.113 nüfus,1906 yılında 18.710 nüfus olduğu, 46.980 Desiyatin arazı olduğu,
-ZARŞAD-ŞÜREGEL-KIZILÇAKCAK-AKBABA Kazalarında 154 yerleşim yeri, 1906 yılında 72.747 Desiyatin Arazi olduğu (Not: Bir Desiyatin (1.0925)Hektara eşittir.)
1969 YILINA GÖRE -ARPAÇAY- İLÇESİ VE BAĞLI BUCAKLARI VE KÖYLERİ:
Akcakle-Akçalar-Akmazdam-Aslanoğlu-Atcılar-Bacıoğlu-Bardaklı- Burcalı-Buyuk Çatma -Carcı-Kayadöven-Kıraç-Koçköyü-Kuzgunlu-Küçükbogaz-Küçük Çatma-Kümbet-Melikköyü-Mescitli-Meydancık-Carcıoğlu-Dağköyü-Değirmen Köprü- Gediksatılmış-Gönülanan-Güvercin-Hasançavus-İbiş-Karakale-Kardeştepe-Okçuoğlu-Polatköy-Söyütlü-Taşbaşı-Taşdere-Taşlıağıl-Tepeköy-Telek-Tepecik- Tomarlı-Yalınçayır
Akyaka Bucağına Bağlı Köyler: Akyaka Akbulak-Aslanhana-Boyuntaş- Büyükdurduran-Camuşlu-Cebeci-Çetindurak-Demirkent-Esenyayla-Geçit-Karahan- Kalkankale-Kayaköprü-Küçük Aküzüm-Küçükdurduran-Hacıpiri-Sulakbahçe- Süngüderesi-Şahnalar-Üçpınar-Yerlikavak....
Başgedikler Bucağına Bağlı Köyler: Başgedikler-Ayakgedik - Arazoglu-Anı -Büyük Aküzüm-Bayraktar-Bekler-Duraklı-Esenkent-Hamzagerek- İncedere-Karakaş- Kuyucuk-Küçükpirveli-Külveren-Oğuzlu-Ortagedik-Soylu -Tezekent -Yağ Kesen- Yalçınlar-Yılanlı
Arpaçay; 1927 yılında Şüregel ve Zarşad Kazaları Arpaçay adı ile birleşince ilçe Başgedikler ve Kızılçakçak bucaklarına bölünmüştür.(Zakir Zeki TAŞPINAR Bütün Yönüyle Kars 1969)
1988 yılında Akyaka ilçe oldu 27 köy Arpaçay ilçesinden ayrıldı Akyaka ilçesine bağlandı Başgedikler bucağı ise köye dönüştürüldü. Kars merkeze bağlandı. Arpaçay ilçesinden Akyaka ve Başgedikler ayrıldıktan sonra Arpaçay ilçesinin 40 Köyü kaldı. 1992 yılında Ardahan Kars’tan ayrıldıktan sonra Çıldıra bağlı 8 Köy Arpaçay ilçesine bağlandı. Arpaçay köy sayısı 48 oldu.
ARPAÇAY İLÇESİNE BAĞLI KÖYLER:
Arpaçay merkez, Akçakale köyü, Akçalar Köyü, Akmazdam, Aslanoğlu, Atçılar,
Aydıngün, Bacıoğlu, Bardaklı, Bozyiğit, Burcalı, Büyükçatma, Çarcı, Carcıoğlu,
Çanaksu, Dağköyü, Değirmen Köprü, Doğruyol, Gedik Satılmış, Göldalı, Gönülalan,
Gülyüzü, Güvercin, Hasançavuş, Kakaç, Karakale, Karaurgan, Kardeştepe, Kıraç,
Koçköyü, Kuyucuk, Kuzgunlu, Küçükboğaz, Kümbet, Meliköyü, Mescitti, Meydancık,
Okçuoğlu, Polatköy, Söğütlü, Taşbaşı, Taşdere, Taşköprü, Taşlıağıl, Telek, Tepecik,
Tepeköy, Tomarlı.
2016 yılıına göre Arpaçay ilçesi ve 48 Köyle birlikte
KAYNAKLAR
1-Dr.M.Fahrettin Kırzıoğlu 1948-1949-1950 yıllarında Kars Gazatesinde Yayınlanan Yazıları
2-Candan Badem Çarlı Rusya yönetiminde Kars Vilayeti 2010
3-Zakir Zeki TAŞPINAR Bütün Yönüyle Kars 1969
4-Nazım Sevgen Anadolu Kaleleri 1.cilt-192-1960
5-Yurt-ANS-Cilt.6-1982-1983 Anadolu Yayınları İstanbul
Tarihin dilinden düşmez bu destan
Nehirler gazidir dağlar kahraman
Her taşı yakut olan bu vatan
Can verme sırrına erenlerindir. (ORHAN ŞAİK GÖKAY)
***
Ordu dönmüş kalmış dara
İşe bakmış Milli Şura
İlk zaferin yeri bura
Otuz altı yılı Kars’ın (MÜDAMİ)
***
Kars Zarşad Şüregel öksüzdür sanma
Azgın kesişlerin sözüne kanma
Erzurum-Erzincan adını anma
Eyleme baylıya haves ermeni (Şüregel Möküz Köyünden Veli Aras)
***
Gördüm şüregelin ova düzünü
Çayır çimen yeşil almış yüzünü
Ermeniler yakmış yıkmış özünü
Sahipsiz vatanda insan kalmamış (Kahraman)
YAZI DİZİSİ DEVAM EDECEK…
(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) - KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK