Dünyada ve Kars’ta Nevruz Bayramı

Dünyada ve Kars’ta Nevruz Bayramı

KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK

Tarih Araştırmacısı Yazar Sultan Aydın’ın, “Dünyada ve Kars’ta Nevruz Bayramı” yazısı:

DÜNYADA-ANADOLU’DA VE KARS’TA NEVRUZ BAYRAMI

NEVRUZ YENİGÜN, NEVRUZ BAYRAM, NEVRUZ ERGENEKONDAN ÇIKIŞ, NEVRUZ GECE GÜNDÜZÜN BİR OLDUĞU, NEVRUZ MİLADI 22 MART HİCRİ 9 MART YENİ YILIN BAŞLANGICI

Nevruz, kelime anlamıyla "yeni gün" demektir. Kelime, dil açısından İran

kökenlidir. Uygulama açısından ise yeryüzünün bilinen en eski törenlerinden biridir. Bu yüzden hemen her  kültürde, günümüzde Nevruz adıyla simgelenmekte olan anlamda bir bayram veya özel gün uygulaması mevcuttur.

 Nuh Tufanı din kitaplarına kadar girmiş bir tabiat olayıdır. Tufan hem yeryüzü şekillerinin değişmesine hem de o topraklar üzerinde yaşayan insanların değişik coğrafyalara gitmelerine sebep olmuştur.

Nuh'un Türklerin atası olarak İslam kaynaklarında anılan dört oğlundan Yafes Orta Asya'ya gelmiştir. İnanca göre Asya'daki sekiz kabile Yafes'in soyundan gelmiştir. Yafes, neden Mezopotamya bölgesinde kalmamıştı. Demek ki onları göçe zorlayan bir tabiat etkeni vardır. Dini olarak bir ceza nitelendirilmesi eklenmiştir.

Türkler için, Türklerin kurtuluşunu simgeleyen "Ergenekon" efsanesi ile özdeşleşmiş ve çok uzun zaman boyunca bugün Nevruz olarak kutladığımız bayram. Ergenekon Bayramı olarak kutlanagelmiştir.'

Ergenekon Bayramı, eski Türklerin İnanç sistemlerinde önemli yeri olan. atalar kültürünün, ocak kültürü ve ateş kültü ile etkileşerek oluşturduğu bir simgesel bütünlük ortaya koyar. Bu inanç etkinlikleri TürklerinKâm (şaman) küItürü ile yaşadıkları dönemin temel öğelerindendir.

Toplumun geleneklerinin sürmesi, inançlarının tazelenmesi  törelerin köklenmesine yardım ederek toplumu ayakta tutar.

Çeşitli kültürlerde mevsim değişiklikleri törenlerle kutlanır. Doğanın yenilenmesi ve tekrar yaşamaya başlaması demek olan baharın gelişi. İslamiyet öncesi Türk toplumlarında sevinçle karşılanmış ve şenlikler düzenlenmiştir.

Gece ve gündüzün eşit olduğu Miladi 22 Mart Hicri 9 Mart gününe rastlamaktadır. Güneşin Koç burcuna girdiği bu gün Anadolu'da Sultan-ı Nevruz, Nevruz Sultan, Mart Dokuzu. Mart Bozumu gibi adlarla anılır.

Nevruz Türk dünyası yanında Ortadoğu ve Ön Asya'daki çeşitli milletlerce de yeni yılın başlangıcı ya da bahar bayramı olarak kutlanır. Türklerden, Japonlardan. Amerikalı Kızılderililerden. İranlılara kadar çeşitli milletlerle tarihe mal olmuş topluluklarda gelenekler tesbit edilmiştir.

İslamiyet öncesi de bahar kutlamaları yapan Türkler, bu kutlamaları daha sonra Nevruz adıyla sürdürmüşlerdir.

Nevruz günümüze kadar çeşitli efsanelerle örülerek değişik biçimler almıştır. Buna göre Nevruz:

•          Güneşin Koç burcuna girdiği gün

•          Tanrının insanı ve evreni yarattığı gün

•          Hz. Adem'in yaratıldığı çamurun yoğrulduğu gün

•          Hz. Adem ile Havva'nın cennetten kovulduktan sonra. Arafat'ta buluştukları gün

•          Hz. Nuh'un gemisinden inip karaya ayak bastığı gün.

•          Hz. Yusuf un kuyuya atıldığı gün

•          Hz. Musa'nın Mısırdan ayrıldığı gün

•          Bir yunus balığı tarafından yutulan Yunus Peygamber'in karaya çıktığı gün olarak rivayet edilir.

Alevi-Bektaşilere göre Nevruz:

•          Hz. Ali'nin doğduğu gün

.   Hz. Ali'nin Fatma'yla evlendiği gün

 • Hz. Ali'nin Hz. Muhammed tarafından halife ilan edildiği gün olarak kutlanır".

 Selçuklu ve Osmanlı saraylarında Nevruz önemli bir gün olarak görülmektedir. Saraydaki kutlamalar halkın kutlamalarından farklıdır.

Halk o gün mezar ziyaretlerinde bulunur, komşularla gidilip gelinir. Yedi çeşit yiyecek hazırlanır. Yedi bilindiği gibi İslamiyet'te kutsal sayıdır. Yedi çeşit yiyeceğin bulundurulması bereketin sağlanması içindir. Dokuz sayısı ise daha çok Türk inançlarında ve geleneğinde kutsaldır.

İbrahim Hakkı Efendi'nin Marifetname'sinde  o yılın On İki Hayvanlı Türk Takvimi'ne göre falının belirtildiğini görürüz. Yılın at, sığır, tavşan olmasına göre fala bakılmaktadır. Bu fal da padişaha takdim edilir.

Osmanlılarda yıllık vergi iki aşamada alınırdı. Birinci aşaması 21 Mart'ta ikinci aşaması ise sonbahardaydı. Nevruz'da alınan vergi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından koyulmuştur. Osmanlı da bunu Hasan Padişah Kanunları olarak aynen kabul etmiştir.

Nevruz'da "semeni" gibi özel yemekler yapılır. Semeni buğdayın bir ay öncesinden göğertilmesi suretiyle yapılan bir tatlıdır. Bu tatlı Özbek, Türkmen ve diğer Orta Asya çevrelerinde "Fatma Ana'nın tatlısı" olarak adlandırılır. Bu şekilde Nevruz hadisesi, Hz. Fatma ve dolayısıyla Hz. Ali'ye atfedilir. Başka özel yemekler ve tatlılar yapılır.

AKŞAM ÜZERİ VE HAVA KARARDIKTAN SONRA ATEŞLER YAKILARAK ÜZERİNDEN ATLANIR.

Ateş olgusunda İranlılarda olduğu gibi bir ateşe tapma yoktur. Ateşle ilgili olarak bir kötülüklerden arınma ve temizlenme inancı vardır. Göktürklerde, İstemi Han'la görüşmeye gelen Bizans elçisinin iki ateş arasından geçirilip, temizlendikten sonra kabul edildiği bilinmektedir.

O dönemin Şamanizm, paganizm inançları ateşin elçinin üzerinde getirdiği kötülükleri tasfiye ettiğine inanılmaktadır. Nevruz kutlamalarında ateş üzerinden atlanırken de dilek dilenir. "Uğurluğum, ağırlığım ateşin üzerine" denir. Yani "üzerimde bir ağırlık, bir hastalık varsa ateş bunları yok etsin"anlamında bir dilek dilenmiştir.

Anadolu'da çeşitli adlarla bilinen ve kutlanan Nevruz yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktarılan geleneklerde yaşamaktadır:

 Türkmenler Nevruzu eski Martın Dokuzu ve Sultan Nevruz olarak adlandırmaktadırlar.

Tahtacı Türkmenlerinde Nevruz 22-23 mart günlerinde kutlanır.

Yörükler arasında kışın bitişi ve baharın başlangıcı kabul edilir. Gaziantep ve çevresinde Sultan Nevruz adıyla kutlanır.

                      KARS’TA NEVRUZ BAYRAMI

Kars'ta kapı dinleme, baca-baca adetleriyle. taş dizme adetleriyle kutlanır". Nevruz sofrası hazırlanır. Nevruz günü sofraya çeşitli şekerler, ceviz içi,çeşitli kuru meyveler konur. Nevruzda kederli ve üzgün oturulmaz ve beddua edilmez.Bir hafta önceden yumurtalar pişirilir,boyatılır, yumurta düyüştürmeleri başlatılır,( yumurta döyüştürme yarışmaları yapılır ) nişanlı gelin ziyaretlerine gidilir,büyükler ziyaret edilir.Dam üstünde,belli yerlerde ateşyakılır ve üzerinden atlarlar.

 Kars’ta Nevruz Bayramına bir hafta kala ilk Çarşamba, kara çarşamba olarak başlar. Çarşamba gününden itibaren  evlerde temizlik yapılır, keteler, ekmekler, tuzlu ekmekler pişirilir.

            Genç kızlar yaşlı kadınların, genç erkekler ise yaşlı erkekler görüşmeye ve buluşmaya gider toplanırlar. Kara Çarşamba haftası ve ” NEVRUZ” bayramı için hazırlıkları yapılmaya başlanılır.

            Genç kızlar tuzlu hamurlar yapar, ekmek pişirirler bir araya toplanırlar. Yaşlılar tarafından kete ve tuzlu ekmekler pişirilir. Genç kızlar, genç gelinler, kadınlar dilek tutarlar, su kabına su konulur içine iğne atılır;iğneler yüzdürülür ona göre gizli niyetlerini tutarlar tuzlu ekmekleri genç kızlar yerler gece uyurken nasıl rüya göreceklerini beklerler. Köpeklere tuzlu ekmekleri verirler köpek hangi istikamete dönerek ekmeği yerse kısmetinin o taraftan geleceğine inanır.

            Hafta boyu çocuklar, kızlar, erkekler ve diğer insanlar yaşlı insanları konuşmalarını dinlemek için kapı ve bacadan pusarlar. Niyet tutanlar iyi söz söylendiği zamanlar niyetlerinin kabul olacağına inanırlar.Bu geleneğe “Baca-Baca” adı verilir.

            Küçük çocukların yüzlerine ” is” sürerler(odun-ot-saman külü) Nazar değmesin mevsimin havaları uygunsa seyrangahlara çıkar eğlenirler, maniler söyler oyunlar oynarlar. Bir hafta boyunca eğlenceler devam eder, yumurta kaynatır rengârenk boyarlar soğan kabuklarıyla boyanır. Herkes yumurta tokuşturur “ dövüştürür “ nişanlı gelinlerin hediyeleri hazırlanır NEVRUZ’ günü veya NEVRUZ akşamı gelinin yanına giderler.

            NEVRUZ akşamı evlerin damlarının üzerinde ateşler yakılır yanan ateş közleri damların bacaların üzerine serpilir bereket getireceğine inanırlar.

NEVRUZ

***

Gençlerin coşkulu baca bacası,

Yumurtalı yedi levin meyvesi,

Köklü gelenekli Kars'ın Ovası,

İlimizde nevruz sevgi barıştır.

***

Kültürün tarihe karıştığı gün,

Hürmetin sevgiye dönüştüğü gün,

İnsanın insanla barıştığı gün,

Dilimizde nevruz sevgi barıştır.

***

Yunus'ta kurtuldu balık karnından,

Halil nardan, Eyyüp yaralarından,

Bir millet şahlandı Ergenekondan,

Yılımızda nevruz sevgi barıştır.

***

Güzellerin şiire bakışlarında,

Şairin şiire bakışlarında,

Günay Yıldız sazın nakışlarında,

Telimizde nevruz sevgi barıştır.                                                                  

                                                           Aşık Günay YILDIZ

Bolu ve çevresinde. Nevruzun başlıca özelliklerinden birisi de yakılan ateş ve bu ateşin üzerinden atlamaktır. Bu suretle, vücudun ağrıdan sızıdan kurtulacağına, her çeşit kötü etkilerden korunacağına inanılır. Alevlerin dumanlı çıkmasının bereketli yağmurları sağlayacağına inanıldığından, ateşe ara sıra su serpilir".

Tekirdağ. Kırklareli ve Edirne'de Nevruz şenlikleri Mart Dokuzu adıyla anılır. Mesire yerlerine gidilir. Eğlenceler tertiplenir, eski hasırlar yakılarak üzerinden atlanır. İzmir ve Uşak'ta Mart Dokuzu ve Sultan Nevruz Bayramı adıyla kutlamalar yapılır. Uşak'ta " yıl yenilendi" tabiri kullanılır

Nevruz. Anadolu dışındaki Türk dünyasında:

Kazakistan'da, Kırgızistan'da, Özbekistan'da. Azerbaycan'da, Doğu ve Batı Türkistan'da. Kırım'da, Yakutlar'da, Balkan Türklerinde. Yugoslavya Türklerinde ve Kıbrıs Türklerinde kııtlanıldığı görülür1'.

Azerbaycan'da Nevruza evler, bahçeler temizlenerek hazırlanılır. Elbiseler, kilimler yıkanır. Ağaç dipleri bellenir. Çocuklara, evlere, hayvanlara üzerlik yakılarak tütsüler yapılır. Nevruz sofrası hazırlanır. Nevruz günü sofraya çeşitli şekerler, ceviz içi. armut kurusu konur. Nevruzda kederli ve üzgün oturulmaz, kiıllir ve beddua edilmez. Yeni elbiseler giyilir. Mezarlıklar ziyaret edilir. Eşe dosta tatlı dağıtılır, küsler barıştırılır".

Kazaklar "Yeni yıl temiz bir eve girerse, o ev hastalıklardan, her türlü beladan kurtulur. inancıyla evleri başlan aşağı temizleyerek Nevruza hazırlanırlar. Her evin sofrasında ak olan süt ve sütten yapılan yiyecekler, yeşillikler ve kırmızı et bulunur. Kuru peynir, buğday, pirinç, darı gibi yedi çeşit yiyecekten çorba hazırlanır. Yıl boyu tokluk olması inancıyla bu çorbadan bol bol içerler. Aile büyükleri güzel sözler söyler, küsleri barıştırırlar. Nevruz günü kar veya yağmur yağarsa, gelen yılın iyi olacağına inanılır".

Özbekistan'da Özbekler. Nevruz sofrasına "S" ile başlayan yedi adet yemek ve yedi tür baharat koyarlar. Ayrıca, sofraya büyük bir ekmek, etrafına boyalı yumurtalar ve yeşil yapraklar konur. Bir hafta boyunca kutlanan Nevruz günlerinde çeşitli gösteriler yapılır, oyunlar oynanır.

Doğu Türkistan'da günümüz Uygurları Nevruzun başlamasıyla, yeni yılın şerefine sevinç duygusunu ifade eden şiirler, şarkılar (nevruz nameler) yazıp, hazırlarlar. Nevruz günü bayramlık elbiselerini giyerek kutsal ibadet yerlerine, kırlara, nehir kenarlarına, işlek alışveriş merkezlerine toplanırlar. Milli oyunlar oynarlar, ozanlar türkü ve şiir atışırlar. Şarkıcılar şarkılar söyler. Nevruz törenlerine okul çocukları da, çiçeklerle bezenmiş tahtalara yazdıkları nevruznameleri ezgilerle okuyarak katılırlar. Törenler tamamlanınca büyük kazanlarda hazırlanmış Nevruz aşı toplucayenir.

Nevruz dünyada,bütün Türk topluluklarında olduğu gibi anadoludada,baharın gelişi doğanın uyanışı coşkuyla kutlanan bir bayramdır.

Kaynakçalar:

1-         Aşık Günay YILDIZ

2-         Ayşe BAŞÇETİNÇELİK

3-         Yr.Doç.Dr.Cengiz GÖKŞEN

4-         Doç.Dr.Belkıs TAMREN

5-         Prof.Dr.Abdulhalük ÇAY

(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) / KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK