Gazi Kars’ın Eski Belediye Başkanlarının Hayat Hikayeleri 1
KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
Tarih Araştırmacısı Yazar Sultan Aydın’ın, “1921-1960 YILLARI ARASINDA GAZİ KARS’IN ESKİ BELEDİYE BAŞKANLARININ HAYAT HİKAYELERİ (1) BİR” yazısı:
1921-1960 YILLARI ARASINDA GAZİ KARS’IN ESKİ BELEDİYE BAŞKANLARININ HAYAT HİKAYELERİ (1) BİR
YÖNETİCİLERİN YÖNETİLENLERDEN OLMASI
Kur’anı Kerim’in Nisa süresi 59 . ayeti ( Ey iman edenler,ALLAHA itaat edin,ALLAH’IN Resülüne ve sizden olan ululemre itaat edin). Emanetlerin ehil olanlara verilmesi, Kur’anı Kerim’in Nisa 58 şöyle diyor ( şu bir gerçek ki ,ALLAH size emanetleri ehil olanlara vermeniz ve insanlar arasında hükmettiğinizde adaletle hükmetmenizi emrediyor).
Şehirler, insanlar gibidir. Nefes alır, nefes verirler; böylelikle kendi geçmişini de oluştururlar.Şehirleri yönetenler, şehrin geleceği için adımların atılmasının birikimlerini oluşturan kişilerdir.Bu yüzdendir ki bir şehrin geçmişinde yer alan yönetici kadroların bilinmesi ve tanınması önem taşır.
Kars şehrinde geçmişten günümüze çok sayıda kişi Gazi Kars’a Belediye başkanlığı yapmıştır. Kısada olsa 1921 yılından 1960 yılına kadar Belediye Başkanlığı yapan kişilerin kısa hayat hikâyelerini siz okuyucularıma aktarmaya çalıştım.
1921 YILINDAN 1960 YILINA KADAR GAZİ KARS BELEDİYESİNDE GÖREV YAPAN ESKİ BELEDİYE BAŞKANLARININ KRONOLOJİK SIRALAMASI
1- Birinci Başkan Akif ÇİÇEK 1921
2-İkinci Başkan 1921-1926 CİHANGİR ZADE İbrahim AYDIN
3- Üçüncü Başkan 1926-1930 Hüseyin Han TALINLI.
4-Dördüncü Başkan 1930-1932 Hafız Kurban YURTSEVEN.
5- Beşinci Başkan 1932-1938 Hayrullah DAĞLI .
6- Altıncı Başkan 1938-1946 Mehmet Rüstem BAHADIR
7- Yedinci Başkan 1946--1950 Tahir BARLAS.
8- Sekizinci Başkan 1950-1953 Nevruz GÜNDOĞDU.
9- Dokuzuncu Başkan 1953 - Baki GÜNDOĞDU.
10- Onuncu Başkan 1953-1955 Tanrıverdi GÖKCAY.
11- On Birinci Başkan1955-1957 İsmail Hakkı ALACA.
12- OnikinciBaşkan 1957-1960 Yusuf ERENGÜÇ.
1-GAZİ KARS’IN İLK VE BİRİNCİ BELEDİYE BAŞKANI AKİF ÇİCEK`İN GÖREV YAPTIĞI YIL 1921
AKİF ÇİÇEK`İN HAYAT HİKAYESİN
Akif ÇİÇEK 1857 yılında Kars da doğdu .Babası Memo anası İmmi’dir.Sultan Hanımla yaptığı evlilikten çocukları olmuştur. 30 EKİM 1920 de Kars’ın ebedi kurtuluşu ile Kars Belediyesinde teşkilatlanma, Görevlendirilme yapılmıştır.
1920 KASIM ayında Belediye Başkanlığına Mustafa SABUNZADE , daha sonrada yeni Gazili Hayrullah efendi Görevlendirilmiştir.
Akif efendi uzun yıllar Kars`ta muhtarlık yapmıştır. 13 NİSAN1919 Tarihinde Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti İngilizler tarafından basılmış, hükümet üyeleri tutuklanırken Görevli polis memuru Aslan efendi Şehit edilmiştir. Aslan efendi Akif ÇİÇEK’İN oğludur.
TEMMUZ 1921 Yılında Kars`ta yapılan Milletvekili ve Belediye Başkanlığı seçiminde Akif ÇİÇEK Belediye Başkanı seçildi.
Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Cumhurbaşkanı Cihangiroğlu İbrahim AYDIN bey Malta`dan sürgünden dönmüştür. Memooğlu Akif Bey Cihangiroğlu İbrahim Aydın Beye olan saygısından, kendi rızasıyla Başkanlığı devretti.1937 yılında 80 yaşında Kars`da vefat etti.
Ailesi ve yakınları Kars merkezde yaşamaktadırlar. 3 kız 2 oğul babası.
Kaynakça:
Fahrettin Erdoğan Türk Ellerinden Hatıralarım,
Hazine Doğualp,
Turhan Çicek
2- GAZİ KARS’IN İKİNCİ BELEDİYE BAŞKANI CİHANGİROĞLU İBRAHİM AYDIN BEY ‘İN GÖREV YAPTAĞI YILLAR (1921-1926)
CİHANGİROĞLU İBRAHİM AYDIN BEY`İN HAYAT HİKAYESİ
Cihangiroğlu İbrahim Aydın Bey 15. yüzyılda İzmir’den Azerbaycan’a göç edip Gümrü’ye yerleşen Aydınoğlu soyundan gelmektedir.
İbrahim Aydın Beyin dedesinin adı Aziz Bey’dir. Babası Mehmet Süregel de Karakilise Köyü eşrafından Sarabani Hanımla evlenir. 5 çocuklu bu evliliğin ikinci çocuğu olarak İbrahim Aydın 1874 yılında Gümrü’de dünyaya gelir. ( Aziz, Hasan, Tükezban ve Aydın adlarında dört kardeşleri vardı.)
Babası Mehmet Bey 1882’de Kars’a göç ederek Kayabaşı mahallesinde bir eve yerleşir. Müteahhitlikle uğraşır. Oğlu İbrahim önce Karslı Eşref Hocanın başında bulunduğu Yusuf Paşa Camiinde medreseye devam eder. Ardından üç yıl şehir mektebinde Rusça okur. Daha sonra Gümrü’de Kazak Alayının 3. bölüğüne girer ve burada 5 yıl eğitim görür. Kazak subayı çıkmak üzereyken girdiği “Gizli İslam Cemiyeti” saptanınca, bölükten atılıp sürgün cezasına çarptırılır. Çıkan af yasasından yararlanır ve Kars’a döner.
1903’te Göle Orman Muhafaza Memurluğuna atanır. 4,5 yıl silahlı olarak görev yapar. Bu arada Azerbaycan’da kurulmuş olan Difai Partisine girer.
Bir süre Balkanlarda savaşır. Gösterdiği yararlılıktan dolayı Liyakat madalyası ile ödüllendirilir. Edirne’nin istirdadında (geri alınışında) komutan yardımcısı olarak büyük kahramanlıklar gösterir.
3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litowsk anlaşmasının ardından Fahri Alay Komutanı sıfatiyle Kars’a görevlendirilir. 30 Ekim 1918’de’de Mondros Mütarekesiyle Elviye-i Selase’nin boşaltılması öngörülür. Yakup Şevki Paşanın destekleriyle bölgeyi sahipsiz gelenlerini ve Rus İhtilali sonrası hapisten kurtulan aydınları alır.
Arkadaşlarıyla 5 Kasımda Kars İslam Şurasını, 14 Kasımda Birinci, 30 Kasımda İkinci Kars Kongresini toplarlar. Ocak 1919’un ilk haftasında yapılan Birinci ve İkinci Ardahan Kongrelerini gerçekleştirirler. Ardından 17-18 Ocak 1918 tarihlerinde toplanan Kars Kongresiyle kurulan Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti kurarlar. Cihangirzade İbrahim Bey Kurulan bu hükümetin Cumhurbaşkanı seçilir. Ancak, Hükümet kıssa ömürlü olur. Zira, parlamento 13 Nisanda basılır. Başta İbrahim Bey olmak üzere 11 arkadaşı Malta’ya sürülür. Cihangiroğlu İbrahim Bey 2 yıl Malta’da sürgün olarak yaşar. Kurtuluşunda yeniden Kars’a döner.Sürgün hayatı 1921 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün çabalarıyla son buldu Kars`a dönen Cihangiroğlu İbrahim Bey Kazım Karabekir Paşa`nın isteğiyle belediye meclisi üyeliğine seçildi. Bu tarihte belediye Başkanı Mamoğlu Akif Çiçek`ti.
Ancak Akif Çiçek, Cihangiroğlu İbrahim Bey`e duyulan büyük hürmetten dolayı Belediye Başkanlığını ona devretti. Böylece Cihangiroğlu İbrahim Bey belediyenin ikinci başkanı oldu.
1921 yılı Temmuz ayında getirildiği Belediye Başkanlığında 1926 yılı sonuna kadar çok başarılı hizmetler verdi. Belediye Başkanlığı, Hükümet Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı yapan Cihangirzade İbrahim Bey 1927’den sonra bir süre yaptığı Serbest Cumhuriyet Fırkası başkanlığından sonra hak etmediği saldırılara maruz kaldı. Ancak kendisine yöneltilen iddiaların dayanıksız olduğunu kanıtlar.
İbrahim Bey, kısa süren rahatsızlığının ardından 74 yaşında 1948 yılında hayata gözlerini yumdu. Cenazesi Kars halkının coşku dolu ve yürekten bağlılığını gösteren bir törenin ardından toprağa verildi. İbrahim Bey, Türkçenin yanı sıra iyi derecede Rusça ve Farsça biliyordu. Ermeniceyi konuşur ama yazamazdı.
Cihangirzade İbrahim Bey öldüğü sırada çocuklarının hepsi ve ikinci eşi Melek Hanım sağdı. Kardeşlerinden Aziz ve Aydın Beyler daha öce vefat etmiş, sadece küçük kardeşi Hasan Bey hayatta kalmıştı. Hasan Bey de bütün hayatını Kars’ta geçirdi ve Kars’ta vefat etti. Cihangirzade İbrahim Beyin ikinci evliliğinden 2’si erkek 6 çocuğu olmuştur. Aziz Hatırası önünde saygıyla eğiliyorum.
KAYNAKLAR
ProfDr M. Fahrettin Kırzıoğlu-
Cihangiroğlu İbrahim Aydın,
Milli Mücadelede Kars Atatürk ile ilgili belgeler-
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ender Gökdemir Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti
PROF.DR. Selçuk URAL,Hazine DOĞUALP)-
Samet Ağaoğlu Babamın arkadaşları
Vedat Akçayöz’ün arşivinden alınmıştır.
3- GAZİ KARS`IN ÜÇÜNCÜ BELEDİYE BAŞKANI HÜSEYİN HAN TALINLI’NIN GÖREV YAPTIĞI YILLAR 1926-1930
HÜSEYİN HAN TALINLI’NIN HAYAT HİKAYESİ
1745 Yılında Nadir Şah öldürülmüş Kafkasya’da 21 Hanlık ,3 Sultanlık 1 Atabeylik kurulmuştur.1850`lerde kurulan TalınHanlığıda bunlardan biridir. Hanlığın kurucusu Hüseyin Paşa öldükten sonra oğlu Ali Paşa Hanlığı devam ettirir.
1892 Yılında Hüseyin Han doğar dedesinin adı kendisine verilir. Hüseyin Hanın annesi Güney Azerbaycan`ın Ürmiye bölgesinden Suna hanımdır. Eğitimine önem verilir Lise derecesindeki Erivan Gimnassiumu bitirir.
Birinci dünya şavaşındaki çalkantılarda bütün Han ailesi katledilir Hüseyin Han kaçmayı başarır Gümrüğe ve oradan da 1918 de Akyaka ( Kızılçakçaka ) gelir.
5 kasım 1918 de Hüseyin Hanında üyesi olduğu on yedi kişilik Milli Şura Hükümeti kurulur. Kars’ta başlayan Milli Şura hareketinde Kızılçakçak bölgesine Kaymakam olarak görevlendirilir. Milli kuvvetleri bir araya toplayarak Mustehkem mevki haline getirir.
Akbaba, Şöregel,Arpaçay bölgelerinde Milis kuvvetleri oluşturur. Düşman depolarına baskınlar yaparak silahları temin eder silahların bir kısmını Kars’a gönderir.17 ocak 1919 da Kars’da Cenubi Garbi Kafkas hükümeti kurulur.
Hüseyin Han teşkilatta aktif olarak çalışır kahramanlıkları ve mucadesi nedeniyleHADİMİ MİLLET VE VATAN Madalyası verilmiştir.
13 Nisan 1919 da Cenubi Garbi Kafkas hükümeti İngilizler tarafından basılır başta Cumhurbaşkanı İbrahim bey ve on bir arkadaşı tutullanarakBatuma ve oradan Maltaya gönderilmiştir.
İki gün sonrada Hüseyin Han tutuklanarak Batuma gönderilmiş, Hüseyin Han Batum`dan kaçmayı başarmış ve Azerbaycan`a geçer. 13 Ekim 1921 de yapılan Kars antlaşması ile Anavatana Kars`a döner.
HÜSEYİN HAN TALINLI`NIN KARS’TA YAPTIĞI SOSYAL GÖREVLER
1926 da Kars Belediye Başkanı seçilmiş iki dönem 1926-1930 dört yıl görev yapmıştır.
-1927 Yılından itibaren 22 yıl Aralıksız İl Genel Meclis üyeliği yapmıştır.
Hüseyin Han 1922 Yılında Bülbül Hanımla evlenmiş Kars`ta Ticaretle , sonraki Yıllarda da Fotoğrafçılıkla uğraşmıştır.
Türk ocağı Şubesinde uzun Yıllar İdari heyet ve Başkanlığında bulunmuştur.
CHP 1923 Den 1943 Yıllarına kadar İl yönetiminde bulunmuştur.
-1934 -1942 Yıllarında 8 yıl Kars Halk evi Başkanlığı yapmıştır.
-1934 Yılında Talınlı soyadını almıştır.
-1950 Yılında Milletvekili Adayı olmuş yeterli oy alamamıştır.
Kars Hayvan ihracat Birliğinde Şef ve Tercümanlık yapmış
-Iğdır`da çeşitli görevlerde bulunmuş,geçirdiği kalp kırizi ile hayata veda etmiştir. Cenazesi kars’a getirilerek defnedilmiştir.
Yazı dizimiz devam edecektir.
Kaynakça
PROF.DR. Selçuk URAL,Hazine DOĞUALP)
Hüseyin Han Talınlının Ailesi DR .AyhanTalınlı, Mehmet Talınlı,
Vedat Akçayöz
PROF. DR. Ali Kafkasyalı İRAN TÜRKLERİ
Fahrettin Erdoğan Türk Ellerinde Hatıralarım.
(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) / KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK